Penderfynu beth i’w wneud pan fyddwch chi’n gwahanu

Mae'r cyngor hwn yn berthnasol i Cymru. Gweler cyngor ar gyfer Gweler cyngor ar gyfer Lloegr, Gweler cyngor ar gyfer Gogledd Iwerddon, Gweler cyngor ar gyfer Yr Alban

Pan fyddwch chi’n gwahanu wrth eich partner, mae yna bethau y bydd angen i chi eu datrys.

Gallai'r partner rydych chi'n gwahanu oddi wrtho neu wrthi fod yn ŵr, yn wraig neu’n bartner sifil i chi – hyd yn oed os nad ydych chi’n ysgaru neu’n dod â’ch partneriaeth sifil i ben ar unwaith. Mae'n rhaid i chi fod wedi bod yn briod am flwyddyn o leiaf cyn y gallwch chi ysgaru neu ddod â’ch partneriaeth sifil i ben.

Gallai hefyd fod yn bartner rydych chi'n byw gydag ef/hi neu mae gennych chi blant gydag ef/hi, ond nad yw'n ŵr, yn wraig nac yn bartner sifil i chi.

Pan fyddwch chi’n gwahanu wrth eich partner, efallai y bydd angen i chi ddatrys pethau fel:

  • ble fydd eich plant yn byw a pha mor aml y byddant yn gweld y rhiant nad ydynt yn byw gydag ef/hi

  • ble rydych chi’n mynd i fyw

  • sut i rannu unrhyw arian neu eiddo rydych chi'n eu rhannu

  • a fyddwch chi'n gallu fforddio talu'r biliau unwaith y byddwch chi’n byw ar wahân

Os ydych chi’n y DU fel dibynnydd ar fisa eich partner, bydd angen i chi hefyd wirio a allwch chi aros –  gwiriwch os gallwch chi aros yn y DU ar fisa ar ôl gwahanu neu ysgaru.

Peidiwch â theimlo dan bwysau i wneud penderfyniad nad yw'n iawn i chi. Bydd gennych siawns well o ddod i gytundeb os byddwch chi'n aros nes eich bod chi'n barod i siarad.

Pwysig

If your partner makes you feel anxious or threatened, you should get help

Don’t try to agree what to do about your home without speaking to someone first. 

If you’re a woman affected by domestic abuse, you can call Refuge on 0808 200 0247 or use the Women's Aid online chat at any time. 

If you're a man affected by domestic abuse you can call Men's Advice Line on 0808 801 0327 between 10am to 5pm, Monday to Friday.

 If you’re unsure about what to do next, contact your nearest Citizens Advice.

Cytuno ar eich trefniadau gwahanu

Does dim rhaid i chi fynd i’r llys i benderfynu beth i'w wneud pan fyddwch chi’n gwahanu oni bai eich bod chi wir yn methu cytuno â'ch gilydd.

Gall fod yn rhatach ac yn gyflymach i chi wneud y trefniadau eich hunain, ond hyd yn oed os ydych chi'n cytuno, mae'n syniad da siarad â chyfreithiwr.

If you agree about your separation arrangements

You should write down what you decide. It can be in any format, but you might want to say that you agree to:  

  • live apart

  • not annoy or harass your ex-partner

  • pay your ex-partner financial support or maintenance

  • pay child maintenance towards the cost of looking after your children

  • see the children on certain days

Once you’ve written down your agreement, it’s a good idea to talk about it with a solicitor. You can find a solicitor on the Law Society website.

If you don’t divorce or end your civil partnership straight away

You might be able to ask your solicitor to write your arrangement as a ‘separation agreement’.

You can get a separation agreement if you haven’t started to divorce or end your civil partnership. This might be because:

  • you and your ex-partner don’t want to divorce or end your civil partnership right now

  • you can’t get divorced or end your civil partnership yet - for example, because you’ve been together less than 1 year

A separation agreement is a good way of making sure you’re clear about the terms of your separation until you get divorced or end your civil partnership.

A separation agreement isn’t legally binding when you divorce or end your civil partnership.

This means you might not be able to make your ex-partner stick to something you agreed to.

However, during the process of divorcing or ending your civil partnership, a judge will normally recognise it as a formal agreement if:

  • it’s fair, and you and your ex-partner can show you understood what you were agreeing to - for example, if you got legal advice

  • it’s been drafted properly by a solicitor

  • you and your ex-partner’s financial situations are the same as when you made the agreement

A solicitor can then make your separation agreement legally binding by turning it into a ‘consent order’ - as long as both you and your ex-partner agree to do this.

If you can’t agree with your ex-partner

You should try mediation to see if you can reach an agreement with the help of a mediator.

A mediator is someone who can help you sort any differences you have with your ex-partner about money, property or children.

You usually need to show you’ve tried mediation if you apply to the court to either:

  • decide how money is split between you and your ex-partner when you separate

  • make a decision about your children - for example who they will live with or how much contact you’ll have with them

There are some exceptions that mean you don’t have to try mediation before applying to court - for example, if you’ve experienced domestic abuse.

Check how mediation works.

Os oes gennych blant

Mae'n well cadw trefniadau ynglŷn â phlant yn anffurfiol os gallwch chi.

Mae hyn oherwydd na fydd llysoedd fel arfer yn penderfynu gyda phwy mae plentyn yn byw neu'n treulio amser os ydyn nhw'n credu y gall y rhieni ddatrys pethau rhyngddynt. Caiff hyn ei alw’n 'egwyddor dim gorchymyn'.

Serch hynny, fel arfer bydd angen i chi fynd i’r llys os: 

  • ydych chi’n poeni am ddiogelwch eich plant

  • ydych chi neu’ch plant wedi wynebu cam-drin domestig

  • ydych chi'n teimlo'n fregus neu'n cael eich rheoli gan eich cyn-bartner

  • ydych chi wedi rhoi cynnig ar gyfryngu a dal yn methu â chytuno 

  • nad yw’ch cyn-bartner yn gadael i chi weld eich plant

Cynhaliaeth plant

Mae’r ddau ohonoch chi’n gyfrifol am gost gofalu am eich plant ar ôl i chi wahanu – hyd yn oed os nad ydych chi’n briod neu mewn partneriaeth sifil.

Os mai chi yw'r rhiant sy'n symud allan, efallai y bydd yn rhaid i chi dalu cynhaliaeth i'r rhiant sy'n gofalu am y plant.

Fel arfer, mae'n well os gallwch chi drefnu hyn rhyngoch – caiff hyn ei alw’n ‘drefniant plant teuluol’.

Gallwch chi ddarllen mwy am wneud trefniant cynhaliaeth plant ar GOV.UK. Os ydych chi'n ei chael hi'n anodd dod i gytundeb, gallwch chi ddefnyddio cyfryngwr teulu.

Os na allwch chi ddod i gytundeb eich hunain, gallwch gael help i drefnu cynhaliaeth plant drwy ddefnyddio’r Gwasanaeth Cynhaliaeth Plant ar GOV.UK.

Darllenwch fwy am gynhaliaeth plant.

Penderfynu beth i’w wneud â’ch cartref

Ychydig iawn o amgylchiadau sydd lle gall eich partner eich gorfodi i adael eich cartref. Ni allant newid y cloeon na’ch gorfodi i adael, felly ceisiwch gymryd amser i weld beth rydych chi'ch dau ei eisiau a'i angen.

Darllenwch beth i’w wneud os yw eich partner yn ceisio eich gorfodi i adael.

Fel arfer, bydd angen i chi benderfynu os:

  • one of you stays in the home while the other moves out

  • you both move out and end your occupation contract, or sell your home

  • one of you buys the other out so they own the home

  • you both stay in the home and live separate lives

Bydd yr hyn a wnewch yn dibynnu ar yr hyn y gallwch ei fforddio ac os oes gennych blant.

Gallai hefyd ddibynnu ar a oes gennych hawliau i aros yn y cartref ar ôl i chi wahanu.

Darllenwch fwy ynglŷn â beth sy’n digwydd i’ch cartref pan fyddwch chi’n gwahanu.

Rheoli eich arian

Efallai y byddwch chi a'ch cyn-bartner yn gallu cytuno rhyngoch sut i rannu eich arian. Hyd yn oed os gwnewch chi hynny, mae'n syniad da siarad â chyfreithiwr ar ôl i chi benderfynu beth rydych chi eisiau ei wneud.

Pan fyddwch chi'n penderfynu sut i rannu'ch arian, bydd angen i chi gyfrif faint o arian sydd gennych chi mewn cyfrifon banc neu gymdeithas adeiladu, cynilion neu fuddsoddiadau.

Bydd angen i chi hefyd gynnwys unrhyw ddyledion rydych chi'n eu rhannu, fel cardiau credyd neu fenthyciadau.

Darllenwch sut i rannu eich arian a’ch eiddo pan fyddwch chi’n gwahanu.

Os nad ydych chi’n credu bod gennych ddigon o arian

Efallai y byddwch chi’n gallu hawlio budd-daliadau i helpu gyda'ch costau byw. Er enghraifft, gallech gael help i dalu'ch treth gyngor, rhent neu forgais.

Gwiriwch pa fudd-daliadau y gallwch eu derbyn.

Os ydych chi’n briod neu mewn partneriaeth sifil

Gallwch chi ofyn am gymorth ariannol wrth eich cyn-bartner cyn gynted ag y byddwch yn gwahanu. Caiff hyn ei alw’n ‘gynhaliaeth briodasol’ sef taliad rheolaidd i'ch helpu i dalu biliau a chostau byw eraill. Ni allwch gael cynhaliaeth briodasol os nad oeddech chi'n briod neu mewn partneriaeth sifil.   

Dysgwch fwy am sut i drefnu cynhaliaeth briodasol. 

Efallai y byddwch chi hefyd yn gallu cael help i dalu eich rhent neu forgais.  

Pwy sydd angen gwybod eich bod chi wedi gwahanu

Os ydych chi'n talu’r dreth gyngor, dylech chi ddweud wrth eich cyngor lleol - byddwch chi'n talu llai os ydych chi'n byw ar eich pen eich hun.

Bydd angen i chi hefyd ddweud wrth eich cyngor lleol eich bod chi wedi gwahanu os ydych chi'n cael Budd-dal Tai neu ostyngiad y dreth gyngor.

Os ydych chi'n derbyn budd-daliadau, gallai bod yn rhan o gwpwl effeithio ar faint rydych chi'n ei dderbyn. Dylech chi ddweud wrth y swyddfa sy'n delio â'ch hawliad eich bod chi wedi gwahanu cyn gynted â phosib - mae gan y rhan fwyaf o fudd-daliadau ddyddiad cau o 30 diwrnod.

Os ydych chi'n derbyn credydau treth, dylech chi ddweud wrth Gyllid a Thollau Ei Fawrhydi o fewn 30 diwrnod.

Talu am gyfreithwyr

Fel arfer, bydd angen i chi siarad â chyfreithiwr rywbryd wrth i chi wahanu. I helpu i gadw eich biliau cyfreithiol yn is, dylech chi wneud y canlynol:

  • ceisio cytuno gymaint ag y gallwch â'ch cyn-bartner cyn i chi fynd at gyfreithiwr

  • darllen gymaint ag y gallwch am wahanu – gallwch edrych ar-lein neu fynd i’r llyfrgell

  • edrych i weld os oes unrhyw gyfreithwyr lleol i chi sy’n cynnig cyngor am ddim

  • gofyn i’ch cyfreithiwr a fyddant yn gweithio am ffi sefydlog - fel hyn, byddwch chi wastad yn gwybod yn union faint y bydd yn rhaid i chi ei dalu

Darllenwch fwy am yr help y gallwch ei gael gyda chostau cyfreithiol. 

Cymorth cyfreithiol

Efallai y byddwch chi’n gallu cael cymorth cyfreithiol i dalu am gyfryngu pan fyddwch chi’n gwahanu, ond mae’n anodd ei gael ar gyfer ffioedd cyfreithwyr – hyd yn oed os ydych chi ar fudd-daliadau.

Fel arfer dim ond os ydych chi neu'ch plant wedi dioddef cam-drin domestig y gallwch chi gael cymorth cyfreithiol. Mae cam-drin domestig yn cynnwys ymddygiad sy’n rheoli, fel eich atal rhag tynnu eich arian eich hun allan.

Gwiriwch os gallwch chi gael cymorth cyfreithiol ar GOV.UK

Os ydych chi’n barod i ddod â’ch priodas neu bartneriaeth sifil i ben

Gallwch chi ddechrau ysgariad neu ddod â phartneriaeth sifil i ben os ydych chi wedi bod yn briod neu mewn partneriaeth sifil ers blwyddyn o leiaf.

Pan fyddwch chi’n ysgaru, bydd yn helpu os ydych chi a’ch cyn-bartner eisoes wedi cytuno ar beth fydd yn digwydd i’ch plant, eich arian a’ch eiddo.

Os nad ydych chi’n cytuno, efallai y bydd yn rhaid i chi fynd i’r llys er mwyn i farnwr wneud penderfyniad ynglŷn â'r hyn y dylech chi ei wneud. Caiff hyn ei alw’n ‘wrandawiad llys’.

Gallwch ddod o hyd i ffyrdd o ddod â’ch priodas neu bartneriaeth sifil i ben.

Help us improve our website

Take 3 minutes to tell us if you found what you needed on our website. Your feedback will help us give millions of people the information they need.

Adolygwyd y dudalen ar 23 Gorffennaf 2019