Absenoldeb mamolaeth - beth y mae gennych chi hawl iddo a sut i'w gael

Mae gennych chi hawl i gymryd hyd at flwyddyn o absenoldeb mamolaeth. Does dim ots am faint rydych chi wedi gweithio i'ch cyflogwr, faint o gyflog rydych chi’n ei gael na faint o oriau'r wythnos rydych chi'n eu gweithio. 

Mae absenoldeb mamolaeth yn wahanol i dâl mamolaeth, sydd â rheolau gwahanol o ran pwy sy’n gallu ei gael. Gallwch chi hefyd weld pa dâl mamolaeth y mae gennych chi hawl iddo.

Efallai y byddwch chi hefyd yn gallu rhannu eich absenoldeb gyda'ch partner

Pwy sy’n gallu cymryd absenoldeb mamolaeth

Dim ond os ydych chi'n gyflogai y mae gennych chi hawl i absenoldeb mamolaeth.

Efallai eich bod chi’n gyflogai hyd yn oed os yw eich cyflogwr neu eich contract yn dweud eich bod chi’n hunangyflogedig. Efallai nad ydych chi'n gyflogai os ydych chi, er enghraifft, yn gweithio i asiantaeth neu os nad ydych chi'n sicr o gael unrhyw waith.

Os nad ydych chi’n siŵr a ydych chi’n gyflogai, edrychwch ar eich statws cyflogaeth.

Sut i gael eich absenoldeb mamolaeth

O leiaf 15 wythnos cyn y dyddiad y mae disgwyl i’ch babi gyrraedd, dywedwch wrth eich cyflogwr:

• eich bod chi’n feichiog

• pryd y mae disgwyl i'ch babi gyrraedd

• eich bod chi eisiau cymryd absenoldeb mamolaeth

• pryd rydych chi eisiau i'ch absenoldeb mamolaeth ddechrau a gorffen (gallwch chi newid y dyddiadau hyn yn nes ymlaen)

Dylech chi roi gwybod i’ch cyflogwr yn ysgrifenedig er mwyn i chi fod â chofnod.

Dylai eich cyflogwr gadarnhau dyddiad gorffen eich absenoldeb mamolaeth. Os na fyddan nhw’n gwneud hyn, mae'n werth gofyn iddyn nhw amdano i wneud yn siŵr bod gan y ddau ohonoch chi yr un dyddiad mewn golwg.

Mae eich cyflogwr yn gallu gofyn am gael gweld tystysgrif feddygol, fel eich ffurflen MATB1. Byddwch chi’n cael hwn mewn apwyntiad cyn geni ar ôl eich sgan 20 wythnos.

Cyn gynted ag y byddwch chi’n dweud wrth eich cyflogwr eich bod chi’n feichiog, mae gennych chi hawl i hawliau mamolaeth yn y gwaith.

Pryd gallwch chi ddechrau eich absenoldeb mamolaeth

Gallwch chi ddechrau eich absenoldeb mamolaeth unrhyw ddiwrnod o 11 wythnos cyn y dyddiad y mae disgwyl i’ch babi gyrraedd. Bydd eich absenoldeb mamolaeth yn dechrau cyn y dyddiad rydych chi wedi’i ddewis: 

• os bydd eich babi’n dod yn gynnar, neu

• os ydych chi'n absennol o'r gwaith gyda salwch sy'n gysylltiedig â'ch beichiogrwydd, a bod hyn yn digwydd yn y 4 wythnos cyn yr wythnos y mae disgwyl i’ch babi gyrraedd

Am ba hyd y gall eich absenoldeb mamolaeth bara

Bydd eich absenoldeb mamolaeth yn para am flwyddyn oni bai eich bod chi’n dweud wrth eich cyflogwr eich bod chi eisiau dychwelyd yn gynt. Ni all bara mwy na blwyddyn.

Y cyfnod byrraf o absenoldeb mamolaeth y gallwch chi ei gymryd yw pythefnos. Mae hyn yn codi i 4 wythnos os ydych chi’n gweithio mewn ffatri.

Newid dyddiadau eich absenoldeb mamolaeth

Gallwch chi newid dyddiadau eich absenoldeb mamolaeth cyn belled â'ch bod chi’n rhoi digon o rybudd i'ch cyflogwr:

• i ddechrau eich cyfnod absenoldeb yn gynt, dywedwch wrth eich cyflogwr o leiaf 4 wythnos cyn eich dyddiad dechrau newydd.

• i ddechrau eich cyfnod absenoldeb yn hwyrach, dywedwch wrth eich cyflogwr o leiaf 4 wythnos cyn eich hen ddyddiad dechrau

• i ddod â'ch cyfnod absenoldeb i ben yn gynt, dywedwch wrth eich cyflogwr o leiaf 8 wythnos cyn eich dyddiad gorffen newydd

• i ddod â’ch cyfnod absenoldeb i ben yn hwyrach, dywedwch wrth eich cyflogwr o leiaf 8 wythnos cyn eich hen ddyddiad gorffen

Gallwch chi roi llai o rybudd os na wnaeth eich cyflogwr roi dyddiadau eich absenoldeb mamolaeth i chi yn ysgrifenedig. Ond mae’n syniad da rhoi cymaint o rybudd ag y gallwch chi iddyn nhw.

Ychwanegu gwyliau at eich absenoldeb mamolaeth

Gallwch chi gymryd gwyliau yn union cyn neu ar ôl eich absenoldeb mamolaeth os ydych chi eisiau treulio mwy o amser i ffwrdd o'r gwaith.

Os byddwch chi’n cymryd gwyliau yn syth ar ôl eich absenoldeb mamolaeth, byddwch chi’n dal i gael eich ystyried yn ôl yn y gwaith.

Enghraifft

Mae absenoldeb mamolaeth Katie yn dod i ben ddydd Sul 18 Medi ac mae hi'n cymryd wythnos o wyliau ar unwaith. Mae hi’n cael ei hystyried yn ôl yn y gwaith ddydd Llun 19 Medi er nad yw hi yn y swyddfa tan ddydd Llun 26 Medi.

Cronni gwyliau ar absenoldeb mamolaeth

Fel arfer, byddwch chi’n cronni gwyliau yn ôl yr arfer tra byddwch ar absenoldeb mamolaeth. Os na allwch chi gymryd eich gwyliau oherwydd eich bod chi ar absenoldeb mamolaeth, dylai eich cyflogwr adael i chi gario drosodd hyd at 5.6 wythnos o ddiwrnodau heb eu defnyddio (28 diwrnod os ydych chi'n gweithio 5 diwrnod yr wythnos) i'ch blwyddyn wyliau nesaf.

Os ydych chi’n gweithio oriau afreolaidd neu os ydych chi’n gweithio am ran o’r flwyddyn yn unig

Os dechreuodd eich blwyddyn wyliau gyfredol ar 1 Ebrill 2024 neu ar ôl hynny, mae ffordd arbennig o gyfrifo faint o wyliau rydych chi wedi’u cronni. Gallwch chi weld sut mae cyfrifo eich absenoldeb ar wefan ACAS.

Os na allwch chi gymryd eich gwyliau oherwydd eich bod chi ar absenoldeb mamolaeth, gallwch chi drosglwyddo'r holl wyliau yr ydych wedi'u cronni i'r flwyddyn wyliau nesaf.

Os bydd eich cyflogwr yn dweud na chewch chi gymryd absenoldeb mamolaeth

Dylai eich cyflogwr gytuno i'ch absenoldeb mamolaeth os ydych chi wedi rhoi digon o rybudd iddo.

Os bydd eich cyflogwr yn dweud nad ydych chi’n cael cymryd cyfnod o absenoldeb mamolaeth, gofynnwch iddo esbonio ei resymau. Mae hyn yn debygol o fod yn wahaniaethu ar sail mamolaeth, ac mae mwy o gamau y gallwch chi eu cymryd os nad ydych chi’n fodlon ar eu hymateb.